आर्थिकदृष्ट्या मागास वर्गाच्या (EBC) विद्यार्थ्यांसाठी डॉ. आंबेडकर केंद्र पुरस्कृत पोस्ट-मॅट्रिक शिष्यवृत्ती योजना, प्रत्येक महिन्याला शिष्यवृत्ती मिळणार.

भारतीय संघराज्याच्या केंद्र सरकारने आर्थिकदृष्ट्या मागास वर्ग अर्थात EBC मधील विद्यार्थ्यांसाठी नवीन शिष्यवृत्ती योजना चालू केली आहे. “आर्थिकदृष्ट्या मागास वर्ग (EBC) विद्यार्थ्यांसाठी मॅट्रिकोत्तर शिष्यवृत्ती योजनेची डॉ. आंबेडकर केंद्र पुरस्कृत योजना” ही केंद्र शासनाच्या सामाजिक न्याय आणि सक्षमीकरण मंत्रालयाच्या सामाजिक न्याय आणि सक्षमीकरण विभागाची एक शिष्यवृत्ती योजना आहे. या योजनेचा उद्देश मॅट्रिकोत्तर किंवा माध्यमिकोत्तर स्तरावर शिकणाऱ्या आर्थिकदृष्ट्या मागास वर्ग (EBC) विद्यार्थ्यांना त्यांचे शिक्षण पूर्ण करण्यासाठी आर्थिक सहाय्य देणे हे आहे. या शिष्यवृत्ती योजनेचा लाभ फक्त भारतात अभ्यासासाठी उपलब्ध असणार आहे आणि अर्जदार ज्या राज्य/केंद्रशासित प्रदेशात राहतो, म्हणजेच कायमचे स्थायिक झालेल्या राज्याच्या सरकारकडून दिल्या जातील.

फायदे :

देखभाल भत्ता :

गट अ

या योजनेमध्ये गट अ या प्रवर्गात खालील पात्र शिष्यवृत्ती धारक असतील.
१. पदवी आणि पदव्युत्तर स्तरावरील अभ्यासक्रम ज्यामध्ये एम.फिल., पीएचडी आणि पोस्ट डॉक्टरेट संशोधन (अ‍ॅलोपॅथिक, भारतीय आणि इतर मान्यताप्राप्त औषध प्रणाली), अभियांत्रिकी, तंत्रज्ञान, नियोजन, वास्तुकला, डिझाइन, फॅशन तंत्रज्ञान, कृषी, पशुवैद्यकीय आणि संबंधित विज्ञान, व्यवस्थापन, व्यवसाय वित्त/प्रशासन, संगणक विज्ञान/अनुप्रयोग, इत्यादी यांचा समावेश आहे.
२. व्यवस्थापन आणि वैद्यकशास्त्राच्या विविध शाखांमध्ये पदव्युत्तर पदविका अभ्यासक्रम.
३. सीए/ आयसीडब्ल्यूए/ सीएस/ आयसीएफए इ.
४. एम. फिल., पीएच.डी. आणि पोस्ट-डॉक्टरेट प्रोग्राम्स (डी. लिट., डी.एससी. इ.).
५. एलएलएम
देखभाल भत्त्याचा दर (प्रति महिना ₹): या योजनेत जे वरील प्रवर्गात पात्र वसतिगृहात राहणाऱ्या शिष्यवृत्तीधारक धारकांना रु. ७५० प्रत्येक महिन्याला आणि डे स्कॉलर्स शिष्यवृत्तीधारक धारकांना रु. ३५० प्रत्येक महिन्याला मिळतील.

गट ब

या योजनेमध्ये गट ब या प्रवर्गात खालील पात्र शिष्यवृत्ती धारक असतील.
१. फार्मसी (बी. फार्मा), नर्सिंग (बी नर्सिंग), एलएलबी, बीएफएस, पुनर्वसन निदान इत्यादीसारख्या इतर पॅरा-मेडियल शाखा, जनसंवाद, हॉटेल व्यवस्थापन आणि केटरिंग, प्रवास/पर्यटन/आतिथ्य व्यवस्थापन, अंतर्गत सजावट, पोषण आणि आहारशास्त्र, व्यावसायिक कला, वित्तीय सेवा (उदा. बँकिंग, विमा, कर आकारणी इ.) यासारख्या क्षेत्रातील पदवी, डिप्लोमा, प्रमाणपत्र मिळवणारे पदवीधर/पदव्युत्तर/पदवीधर अभ्यासक्रम ज्यासाठी प्रवेश पात्रता किमान वरिष्ठ माध्यमिक (१०+२) आहे, विमान वाहतूक संबंधित अभ्यासक्रम वगळता.
२, गट अ अंतर्गत समाविष्ट नसलेले पदव्युत्तर अभ्यासक्रम उदा. एमए/एमएससी/एम.कॉम/एमएड./एम.फार्मा इ.
देखभाल भत्त्याचा दर (प्रति महिना ₹): या योजनेत जे वरील प्रवर्गात पात्र वसतिगृहात राहणाऱ्या शिष्यवृत्तीधारक धारकांना रु. ५१० प्रत्येक महिन्याला आणि डे स्कॉलर्स शिष्यवृत्तीधारक धारकांना रु. ३३५ प्रत्येक महिन्याला मिळतील.

गट क

या योजनेमध्ये गट क या प्रवर्गात खालील पात्र शिष्यवृत्ती धारक असतील.
१. पदवीधर पदवीपर्यंत पोहोचणारे इतर सर्व अभ्यासक्रम जे गट अ आणि ब अंतर्गत येत नाहीत उदा. बीए/बी.एससी/बी.कॉम इ.
देखभाल भत्त्याचा दर (प्रति महिना ₹): या योजनेत जे वरील प्रवर्गात पात्र वसतिगृहात राहणाऱ्या शिष्यवृत्तीधारक धारकांना रु. ४०० प्रत्येक महिन्याला आणि डे स्कॉलर्स शिष्यवृत्तीधारक धारकांना रु. २१० प्रत्येक महिन्याला मिळतील.

गट ड

या योजनेमध्ये गट ड या प्रवर्गात खालील पात्र शिष्यवृत्ती धारक असतील.

१. सर्व पदव्युत्तर स्तरावरील पदवी नसलेले अभ्यासक्रम ज्यांची प्रवेश पात्रता हायस्कूल (दहावी) आहे, उदा. वरिष्ठ माध्यमिक प्रमाणपत्र (अकरावी आणि बारावी); सामान्य आणि व्यावसायिक दोन्ही प्रवाह, आयटीआय अभ्यासक्रम, पॉलिटेक्निकमधील ३ वर्षांचे डिप्लोमा अभ्यासक्रम इ.
देखभाल भत्त्याचा दर (प्रति महिना ₹): या योजनेत जे वरील प्रवर्गात पात्र वसतिगृहात राहणाऱ्या शिष्यवृत्तीधारक धारकांना रु. २६० प्रत्येक महिन्याला आणि डे स्कॉलर्स शिष्यवृत्तीधारक धारकांना रु. १६० प्रत्येक महिन्याला मिळतील.

टीप : या योजनेमध्ये लाभ घेणाऱ्या पात्र विद्यार्थ्यांपैकी ज्या विद्यार्थ्यांना मोफत जेवण आणि/किंवा राहण्याची सोय आहे त्यांना वसतिगृहातील दराच्या १/३ दराने देखभाल शुल्क दिले जाईल.

अंध विद्यार्थ्यांसाठी वाचक शुल्क (अंध विद्वान)
अंध विद्वानांना खाली नमूद केल्याप्रमाणे ‘वाचक शुल्क’ म्हणून अतिरिक्त रक्कम दिली जाईल:
१. गट: अ आणि ब; वाचक भत्ता (प्रति महिना) ₹. १७५ मिळतील.
२. गट: क; वाचक भत्ता (दरमहा) ₹ १३० मिळतील.
३. गट: ड; वाचक भत्ता (दरमहा) ₹ ९० मिळतील.

शुल्क :

विद्यार्थ्यांना नोंदणी/नोंदणी, शिकवणी, खेळ, युनियन, ग्रंथालय, मासिक, वैद्यकीय तपासणी आणि इतर शुल्क दिले जातील जे विद्वानांनी संस्था किंवा विद्यापीठ/बोर्डाला अनिवार्यपणे द्यावे लागतील. तथापि, परत करण्यायोग्य ठेव – जसे की सावधगिरीचे पैसे आणि सुरक्षा ठेव वगळण्यात येतील.

अभ्यास दौरे :

व्यावसायिक आणि तांत्रिक अभ्यासक्रम शिकणाऱ्या विद्यार्थ्यांना, विद्यार्थ्यांनी वाहतूक शुल्क इत्यादींवर केलेल्या प्रत्यक्ष खर्चापर्यंत मर्यादित असलेले, अभ्यास दौऱ्याचे शुल्क जास्तीत जास्त ९००/- रुपये प्रतिवर्ष दिले जाईल, परंतु संस्थेच्या प्रमुखाने प्रमाणित केले पाहिजे की अभ्यास दौरा हा अभ्यासकांसाठी त्याच्या/तिच्या अभ्यासक्रमाच्या पूर्णतेसाठी आवश्यक आहे.

प्रबंध टायपिंग/प्रिंटिंग शुल्क :

संस्थेच्या प्रमुखांच्या शिफारशीनुसार संशोधन अभ्यासकांना प्रबंध टायपिंग/प्रिंटिंगचे जास्तीत जास्त १००० रुपये शुल्क दिले जाईल.

वितरणाची पद्धत :

लाभार्थ्यांना शिष्यवृत्तीची रक्कम वेळेवर मिळावी यासाठी, राज्य सरकार/केंद्रशासित प्रदेश प्रशासनांना विनंती आहे की त्यांनी शिष्यवृत्तीची रक्कम रोखीने देणे टाळावे आणि सर्व संबंधितांना सूचना जारी कराव्यात की शिष्यवृत्तीची रक्कम थेट लाभार्थ्यांना त्यांच्या पोस्ट ऑफिस/बँकांमधील खात्यांद्वारे स्मार्ट कार्डमध्ये टप्प्याटप्प्याने हस्तांतरित करून दिली जावी.

पुरस्कारांचा कालावधी :

एकदा दिलेला पुरस्कार अभ्यासक्रम पूर्ण होण्याच्या टप्प्यापासून चांगला आचरण आणि नियमित उपस्थितीच्या अधीन राहून दिला जाईल.

पुरस्कारांचे नूतनीकरण :

त्याचे नूतनीकरण दरवर्षी केले जाईल, परंतु अशा परीक्षा विद्यापीठ किंवा संस्थेने घेतल्या आहेत की नाही याची पर्वा न करता, अनेक वर्षे सतत चालणाऱ्या अभ्यासक्रमात, विद्यार्थ्याला पुढील उच्च वर्गात पदोन्नती मिळते.

पात्रता :

ही शिष्यवृत्ती सामान्य श्रेणीतील (अनुसूचित जाती, जमाती आणि इतर मागासवर्गीय वगळता) भारतीय नागरिकांसाठी खुली असेल.
सरकारी संस्थांमध्ये घेतलेल्या सर्व मान्यताप्राप्त मॅट्रिक किंवा माध्यमिक शिक्षण अभ्यासक्रमांच्या अभ्यासासाठी या शिष्यवृत्ती दिल्या जातील.
वैद्यकीय विषयात पदव्युत्तर अभ्यासक्रम करणाऱ्या विद्यार्थ्यांना त्यांच्या अभ्यासक्रमाच्या कालावधीत प्रॅक्टिस करण्याची परवानगी नसल्यास ते पात्र असतील.
जे विद्यार्थी कला/विज्ञान/वाणिज्य विषयातील पदवी/पदव्युत्तर परीक्षांमध्ये अनुत्तीर्ण झाल्यानंतर किंवा उत्तीर्ण झाल्यानंतर कोणत्याही मान्यताप्राप्त व्यावसायिक किंवा तांत्रिक प्रमाणपत्र/पदविका/पदवी अभ्यासक्रमात प्रवेश घेतात त्यांना पात्र असल्यास शिष्यवृत्ती दिली जाईल. गट ‘अ’ मधील अभ्यासक्रमांव्यतिरिक्त पुढील कोणत्याही अनुत्तीर्णतेला माफ केले जाणार नाही आणि अभ्यासक्रमात कोणताही बदल करण्याची परवानगी दिली जाणार नाही.

पत्रव्यवहार अभ्यासक्रमांद्वारे शिक्षण घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांना परत न करण्यायोग्य शुल्काची परतफेड करण्यास पात्रता असेल. पत्रव्यवहार या संज्ञेत दूरस्थ आणि सतत शिक्षण समाविष्ट आहे. परत न करण्यायोग्य शुल्काची परतफेड करण्याव्यतिरिक्त, असे विद्यार्थी आवश्यक/निर्धारित पुस्तकांसाठी लागू असल्यास, वार्षिक ९००/- रुपये भत्ता मिळविण्यास पात्र असतील.
एकाच पालकांच्या/पालकांच्या फक्त दोन मुलांनाच शिष्यवृत्ती मिळू शकेल. तथापि, ही मर्यादा मुलींना लागू होणार नाही. त्यानुसार, एकाच पालकांच्या/पालकांच्या मुलींनी मिळवलेल्या शिष्यवृत्तीचा एकाच पालकांच्या/पालकांच्या दोन मुलांना शिष्यवृत्ती मिळण्याच्या मान्यतेवर प्रतिकूल परिणाम होणार नाही.
या योजनेअंतर्गत शिष्यवृत्तीधारकाला इतर कोणतीही शिष्यवृत्ती/स्टायपेंड मिळणार नाही. जर त्याला दुसरी कोणतीही शिष्यवृत्ती/स्टायपेंड देण्यात आली तर तो विद्यार्थी दोन्हीपैकी कोणत्याही शिष्यवृत्ती/स्टायपेंडसाठी त्याचा/तिचा पर्याय वापरू शकतो, जो त्याच्यासाठी अधिक फायदेशीर असेल आणि त्याने संस्थेच्या प्रमुखांमार्फत दिलेल्या पर्यायाची माहिती देणाऱ्या अधिकाऱ्यांना द्यावी. या योजनेअंतर्गत विद्यार्थ्यांना तो/तिने इतर कोणतीही शिष्यवृत्ती/स्टायपेंड स्वीकारल्याच्या तारखेपासून कोणतीही शिष्यवृत्ती दिली जाणार नाही. तथापि, विद्यार्थी या योजनेअंतर्गत देय शिष्यवृत्तीच्या रकमेव्यतिरिक्त पुस्तके, उपकरणे खरेदी करण्यासाठी किंवा बोर्ड आणि निवासस्थानाचा खर्च भागविण्यासाठी राज्य सरकार किंवा इतर कोणत्याही स्रोताकडून मोफत निवास व्यवस्था किंवा अनुदान किंवा तदर्थ आर्थिक मदत स्वीकारू शकतो.
केंद्र सरकार/राज्य सरकारच्या आर्थिक सहाय्याने कोणत्याही पूर्व-परीक्षा प्रशिक्षण केंद्रात प्रशिक्षण घेत असलेले शिष्यवृत्तीधारक प्रशिक्षण कार्यक्रमाच्या कालावधीसाठी प्रशिक्षण योजनांअंतर्गत शिष्यवृत्तीसाठी पात्र राहणार नाहीत.
ज्या नोकरदार विद्यार्थ्यांचे उत्पन्न त्यांच्या पालकांच्या/पालकांच्या उत्पन्नासह वार्षिक ₹१,००,००० पेक्षा जास्त नाही, ते सर्व अनिवार्यपणे देय असलेल्या परत न करण्यायोग्य शुल्काच्या परतफेडीच्या मर्यादेपर्यंत मॅट्रिकोत्तर शिष्यवृत्तीसाठी पात्र असतील.

ज्या बेरोजगार विद्यार्थ्यांच्या पालकांचे/पालकांचे सर्व स्रोतांमधून वार्षिक उत्पन्न ₹१,००,००० पेक्षा जास्त नाही अशा विद्यार्थ्यांसाठी या योजनेअंतर्गत शिष्यवृत्तीचा लाभ घेता येईल.

अपवाद

कमर्शियल पायलट लायसन्स (सीपीएल) अभ्यासक्रम आणि इतर विमानचालन-संबंधित अभ्यासक्रमांसाठी शिष्यवृत्ती दिली जाणार नाही.
जे उमेदवार शिक्षणाचा एक टप्पा उत्तीर्ण झाल्यानंतर, त्याच टप्प्यात वेगळ्या विषयात शिक्षण घेत आहेत, जसे की आयए नंतर आय.एससी किंवा बी.कॉम नंतर बीए किंवा दुसऱ्या विषयात एमए नंतर एका विषयात एमए.
ज्या विद्यार्थ्यांनी एकाच व्यावसायिक क्षेत्रात शैक्षणिक कारकीर्द पूर्ण केली आहे, उदा. बीटी/बी.एड नंतर एलएलबी, ते पात्र राहणार नाहीत.
उच्च माध्यमिक शाळेतील अभ्यासक्रमांच्या अकरावी किंवा बहुउद्देशीय हायस्कूलच्या बारावीच्या वर्गात शिकणारे विद्यार्थी हा सतत शालेय अभ्यासक्रम म्हणून पात्र राहणार नाहीत. तथापि, अशा अभ्यासक्रमांची दहावीची परीक्षा मॅट्रिक्युलेशनच्या समतुल्य मानली जाते आणि दहावी उत्तीर्ण झाल्यानंतर इतर अभ्यासक्रमांमध्ये प्रवेश घेणारे विद्यार्थी, अशा विद्यार्थ्यांना मॅट्रिकोत्तर विद्यार्थी मानले जाईल आणि ते शिष्यवृत्तीसाठी पात्र असतील.

अर्ज प्रक्रिया

ऑनलाइन
पायरी १: भेट द्याराष्ट्रीय शिष्यवृत्ती पोर्टलआणि “नवीन नोंदणी” वर क्लिक करा. नोंदणीसाठी मार्गदर्शक तत्त्वे दिसतील. तळाशी स्क्रोल करा. हमी काळजीपूर्वक वाचा. अटी स्वीकारा. “सुरू ठेवा” वर क्लिक करा.

पायरी २: एक नोंदणी फॉर्म दिसेल. (* म्हणून चिन्हांकित केलेले रकाने अनिवार्य आहेत). तपशील भरा आणि “नोंदणी करा” वर क्लिक करा. तुमचा अर्ज आयडी आणि पासवर्ड प्रदर्शित होईल. तो तुमच्या नोंदणीकृत मोबाइल नंबरवर एसएमएस म्हणून देखील पाठवला जाईल.

पायरी ३: https://scholarships.gov.in/fresh/newstdRegfrmInstruction वर जा. “Login to Apply” वर क्लिक करा. तुमचा अर्ज आयडी आणि पासवर्ड एंटर करा. कॅप्चा टाइप करा आणि “Login” वर क्लिक करा. पुढील स्क्रीनवर, तुमच्या नोंदणीकृत मोबाइल नंबरवर आलेला OTP द्या. तुम्हाला पासवर्ड रिसेट स्क्रीनवर निर्देशित केले जाईल. एक नवीन पासवर्ड तयार करा आणि पुष्टी करा. “Submit” वर क्लिक करा. तुम्हाला “Applicant’s Dashboard” वर निर्देशित केले जाईल.

पायरी ४: डाव्या उपखंडात, “अर्ज फॉर्म” वर क्लिक करा. * म्हणून चिन्हांकित केलेले फील्ड अनिवार्य आहेत. तपशील भरा आणि कागदपत्रे अपलोड करा. अर्ज नंतर पूर्ण करण्यासाठी तुम्ही “सेव्ह अ‍ॅज ड्राफ्ट” वर क्लिक करू शकता. अन्यथा, अर्ज सबमिट करण्यासाठी “फायनल सबमिट” वर क्लिक करा.

आवश्यक कागदपत्रे

विहित नमुन्यातील शिष्यवृत्तीसाठीच्या अर्जाची एक प्रत (‘नवीन’ आणि ‘नूतनीकरण’ शिष्यवृत्तीसाठी संबंधित राज्य सरकार/केंद्रशासित प्रदेश स्वतंत्र अर्ज फॉर्म विहित करू शकते).
विद्यार्थ्याच्या स्वाक्षरीसह पासपोर्ट आकाराच्या छायाचित्राची एक प्रत (नवीन शिष्यवृत्तीसाठी)
उत्तीर्ण झालेल्या सर्व परीक्षांच्या बाबतीत, प्रत्येक प्रमाणपत्र/डिप्लोमा/पदवी इत्यादींची एक साक्षांकित प्रत.
तहसीलदाराच्या दर्जापेक्षा कमी नसलेल्या अधिकृत महसूल अधिकाऱ्याने दिलेला उत्पन्नाचा (मूळ) दाखला.
जर अर्जदाराला मागील वर्षी या योजनेअंतर्गत शिष्यवृत्ती मिळाली असेल तर, अर्जासोबत जोडलेल्या फॉर्मवर मागील वर्षी शिष्यवृत्ती मिळाल्याची पावती संबंधित संस्थेच्या प्रमुखाने रीतसर स्वाक्षरी केलेली असावी.